گلبول قرمز (RBCs) که به آن سلول‌‌ قرمز خون نیز گفته می‌شود، سلول‌‌هایی هستند که در خون گردش کرده و وظیفه حمل اکسیژن را در بدن برعهده دارند. آزمایش شمارش تعداد گلبول‌های قرمز، تعداد سلول‌های قرمز خون موجود در نمونه خون شما را مورد بررسی قرار می‌دهد. این آزمایش در یکی از بخش‌های آزمایش شمارش کامل سلول‌های خون (CBC) گنجانده شده است و اغلب در ارزیابی عمومی از سلامت یک فرد مورد استفاده قرار می‌گیرد.

خون از چند نوع مختلف سلول معلق در مایعی به نام پلاسما تشکیل شده است. علاوه بر گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید (WBCs) و پلاکت‌ها نیز در خون وجود دارند. این سلول‌ها در مغز استخوان تولید شده و پس از بلوغ در جریان خون آزاد می‌شوند. گلبول‌های قرمز به طور معمول حدود ۴۰٪ از حجم خون را تشکیل می‌دهند. گلبول‌های قرمز حاوی هموگلوبین، پروتئین متصل به اکسیژن هستند و گلبول‌های قرمز را قادر می‌سازند اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌‌ها و سایر اندام‌های بدن منتقل کنند. همچنین این سلول‌های خونی به انتقال بخش کمی از دی اکسید کربن، یکی از مواد دفعی متابولیسم سلولی، از بافت‌‌ها و اندام‌ها به ریه‌‌ها کمک می‌کنند.

طول عمر معمولی یک گلبول قرمز۱۲۰ روز است. بنابراین مغز استخوان باید به طور مداوم گلبول‌های قرمز جدید تولید کند تا جایگزین گلبول‌های قرمز مسن و تخریب شده ( در اثر بیماری با خونریزی) شوند. برخی از شرایط و بیماری‌ها  می‌توانند بر تولید گلبول‌های قرمز تأثیر بگذارند و برخی از شرایط ممکن است منجر به خونریزی قابل توجه شود. سایر اختلالات نیز وجود دارند که بر طول عمر گلبول‌های قرمز در گردش خون می‌توانند تأثیر بگذارد، به ویژه اگر ‌RBC‌‌ها به دلیل نقص یا اختلال ارثی یا اکتسابی تغییر شکل پیدا کنند. این شرایط ممکن است منجر به افزایش یا افت تعداد سلول‌های قرمز خون شود. تغییرات در تعداد RBC معمولاً درآزمایش‌های خونی مختلف از جمله سنجش میزان هماتوکریت و سطح هموگلوبین قابل مشاهده است.

اگر RBCs سریع‌تر از روند جایگزینی از بین بروند، اگر عملکرد مغز استخوان مختل شود و یا اگر گلبول‌های قرمز تولید شده به طور عادی کار نکنند و همچنین حاوی هموگلوبین کافی نباشند، بافت‌‌های بدن ممکن است دچار کم خونی شوند که بر میزان اکسیژن رسانی به بخش‌های مختلف بدن تأثیر می‌گذارند.

از سویی دیگر چنانچه بیش از میزان مورد نیاز بدن گلبول‌های قرمز ساخته و در گردش خون رها شوند، بیماری به نام پلی سیتمی در بدن فرد به‌ وجود می‌آید. این شرایط می‌تواند باعث افزایش میزان خون و ضخامت رگ‌ها، کاهش جریان خون و مشکلات مرتبط با آن مانند سردرد، سرگیجه، مشکلات بینایی و حتی لخته شدن بیش از حد خون در عروق یا حمله قلبی شود.

چه زمانی باید آزمایش شمارش گلبول‌های قرمز را انجام داد؟

شمارش RBC که به عنوان بخشی از شمارش کامل خون (CBC) انجام می‌شود، اغلب در قالب بخشی از چکآپ روتین یا به عنوان بخشی از آزمایش‌های پیش از عمل‌های جراحی توسط پزشک توصیه می‌شود. هنگامی که علائم و نشانه ‌هایی از بیماری که ممکن است بر تولید گلبول ‌های قرمز تأثیر بگذارد در بیمار مشاهده شود، پزشک انجام آزمایش کامل خون را توصیه می‌کند. برخی از علائم و نشانه‌‌های متداول مرتبط با کم خونی که عموماً پزشکان براساس آن‌ها آزمایش‌های سلول‌های خونی را توصیه می‌کنند، شامل موارد زیر هستند:

• ضعف یا خستگی
• کمبود انرژی
• رنگ پریدگی

برخی علائم و نشانه‌هایی که ممکن است با تعداد زیاد RBC ظاهر شوند، عبارتند از:

• اختلال در بینایی
• سردرد، سرگیجه
• گرگرفتگی
• بزرگ شدن طحال

آزمایش کامل خون معمولا برای بررسی و کنترل وضعیت افرادی با بیماری‌های زیر انجام می‌شود:

• اختلالات مغز استخوان
• بیماری کلیوی
• مشکلات خونریزی
• کم خونی مزمن
• پلی کیتمی
• سرطان، زیرا روش‌های درمانی سرطان مانند شیمی درمانی یا پرتودرمانی، اغلب فعالیت تولید همه انواع سلول‌های خونی را در مغز استخوان کاهش می‌دهد.

نتیجه این تست چه چیزی را نشان می‌دهد؟

از آنجا که شمارش RBC به عنوان بخشی از شمارش کامل سلول‌های خون (CBC) انجام می‌شود، نتایج سایر مؤلفه‌‌های خونی در نتایج کلی باید مورد توجه قرار گیرند. افزایش یا افت در تعداد گلبول‌های قرمز باید در ارتباط با آزمایش‌های دیگر مانند هموگلوبین، هماتوکریت، تعداد رتیکولوسیت‌ها و یا شاخص‌های گلبول قرمز مورد بررسی قرار گیرند.

جدول زیر نتایج احتمالی و دلایل آن‌ها را به صورت خلاصه بیان می‌کند:

برخی از دلایل کاهش تعداد RBC (کم خونی) عبارتند از:

• تروما که منجر به از دست رفتن خون می‌شود.
• شرایطی که باعث از بین رفتن گلبول‌‌های قرمز می‌شود، مانند کم خونی همولیتیک که ناشی از بیماری خود ایمنی یا نقص در سلول گلبول قرمز است. این نقص می‌تواند یک هموگلوبینوپاتی (به عنوان مثال، کم خونی سلول داسی شکل)، تالاسمی، ناهنجاری در غشای RBC (به عنوان مثال، اسفروسیتوز ارثی) یا نقص آنزیم (به عنوان مثال، نقص G6PD) باشد.
• خونریزی ناگهانی (حاد) یا مزمن در دستگاه گوارش (به عنوان مثال، زخم‌‌ها، پولیپ‌‌ها، سرطان روده بزرگ) یا بخش‌های دیگربدن مانند مثانه یا رحم (در زنان، مثلاً خونریزی شدید قاعدگی)
• کمبود تغذیه‌ای مانند کمبود آهن یا ویتامین B12 یا کمبود فولات
• آسیب در مغز استخوان (به عنوان مثال به دلیل برخی از سموم، پرتونگاری یا شیمی ‌درمانی، عفونت، مصرف برخی از داروها)
• اختلالات مغز استخوان مانند لوسمی، مولتیپل میلوما، سندرم میلوددیپلاستیک یا لنفوم یا سرطان‌های دیگری که به مغز استخوان سرایت می‌کنند.
• بیماری یا بیماری التهابی مزمن
• نارسایی کلیه و بیماری شدید و مزمن کلیه منجر به کاهش تولید اریتروپویتین می‌شود. اریتروپویتین هورمونی است که توسط کلیه‌ها تولید شده و باعث تولید RBC توسط مغز استخوان می‌شود.

برخی از علل افزایش تعداد RBC (پلی سیتمی) شامل موارد زیر است:

• کم آبی بدن با کاهش حجم مایعات در خون همراه است که موجب افزایش تعداد گلبول‌های قرمز در هر واحد حجم خون می‌شود.
• بیماری ریه از دیگر عوامل افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون است. اگر کسی قادر به تنفس و جذب اکسیژن کافی نباشد، بدن با تولید گلبول‌‌های قرمز بیشتر سعی در جبران آن دارد.
• بیماری مادرزادی قلب هم می‌تواند تعداد گلبول‌های قرمز خون را افزایش دهد. با این شرایط قلب قادر به پمپ کردن خون به طور مؤثر نیست و در نتیجه میزان ارسال اکسیژن به بافت‌‌ها کاهش می‌یابد. در این حالت بدن سعی می‌کند با تولید گلبول‌های قرمز بیشتر، این کمبود را جبران کند.
• وجود تومور‌های کلیه که باعث تولید اریتروپویتین اضافی می‌شود، تعداد گلبول‌های قرمز خون را افزایش می‌دهند.
• سیگار کشیدن
• دلایل ژنتیکی (سنجش اکسیژن تغییر یافته، ناهنجاری در انتشار اکسیژن هموگلوبین)
• بیماری پلی سیتمی ورا یک بیماری نادر است نیز از عوامل افزایش تعداد گلبول‌های قرمز محسوب می‌شود که در این بیماری بدن تعداد زیادی از RBC ‌تولید می‌کند.

زمانی که تعداد گلبول‌های قرمز در حد طبیعی نباشد، چه اتفاقی در بدن می‌افتد؟

شمارش RBC شما توسط پزشک معالج در چارچوب آزمایش‌های دیگری که انجام داده‌اید و سایر فاکتور‌ها مانند تاریخچه پزشکی شما تفسیر می‌شود. نتیجه‌ای که کمی بالاتر یا پایین‌تر از حد طبیعی باشد، گاهی ممکن است دارای اهمیت پزشکی باشد و گاهی بی‌اهمیت تلقی می‌شود. زیرا نتایج این آزمایش در شرایط جسمی مختلف می‌تواند متفاوت باشد. در ادامه به بررسی عوامل موثر بر نتایج آزمایش شمارش گلبول‌های قرمز می‌پردازیم:

• تنوع زیستی (نتایج مختلف در یک فرد در زمان‌های مختلف): اگر شما در چندین نوبت مختلف آزمایش مشابهی انجام داده‌اید، این احتمال وجود دارد که یک نتیجه حتی اگر از نظر سلامتی در وضعیت خوبی قرار داشته باشید، خارج از محدوده مرجع قرار بگیرد. به دلایل بیولوژیکی، مقادیر گلبول‌های قرمز شما از روزی به روز دیگر متفاوت است.
• تنوع فردی (اختلاف در نتایج بین افراد مختلف): دامنه‌‌های مرجع معمولاً با جمع‌آوری نتایج از یک جمعیت بزرگ و تعیین داده‌ها از یک نتیجه میانگین ​​و اختلافات مورد انتظار از آن میانگین (انحراف استاندارد) ایجاد می‌شوند. افرادی وجود دارند که سالم هستند اما نتایج آزمایش‌های آن‌ها که برای آن‌ها عادی است، همیشه در محدوده مورد انتظار از کل جمعیت قرار نمی‌گیرند.

مقدار خارج محدوده مرجع گاهی ممکن است هیچ نشانه‌ای از عدم سلامتی فرد نباشد و در برخی مواقع نیز پزشک توصیه به تکرار آزمایش دارد. در صورت تکرار نتیجه قبل، باید آزمایش‌ها و بررسی‌های دیگری انجام گیرد تا مشخص شود، مقادیر خارج از محدوده مرجع نشان دهنده چه مشکلی در بدن فرد است.

اگر تعداد  گلبول‌های قرمز فرد خارج از محدوده باشد، چه آزمایش‌‌های دیگری ممکن است انجام شود؟

از شمارش RBC می‌توان برای تشخیص مشکل در تولید گلبول‌های قرمز و یا طول عمر آن‌ها استفاده کرد، اما نمی‌توان علت اصلی آن را تعیین کند. علاوه بر CBC کامل، بعضی از آزمایش‌ها ممکن است همزمان یا پس از آزمایش اولیه، جهت بررسی بیشتر انجام شود تا به تشخیص کمک کند. از جمله این آزمایش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اسمیر خون: در این آزمایش یک متخصص آزمایشگاه خون شناسی برای تأیید نتایج CBC و تهیه تصویر از سلول‌های خون غیرطبیعی در زیر میکروسکوپ، نمونه خون را بررسی می‌کند.
• شمارش رتیکولیست: در این تست تعداد سلول‌های جوان قرمز خون (نابالغ) تعیین می‌شود.
• مطالعات آهن: بررسی آهن در تولید گلبول‌های قرمز اهمیت دارد.
• ویتامین B12 و سطح فولات: این ویتامین‌ها برای تولید گلبول‌‌های قرمز نیز مهم هستند.

در شرایط شدیدتر، آسپیراسیون و بیوپسی مغز استخوان توصیه می‌شود که معمولاً توسط یک آسیب شناس انجام می‌شود تا در تشخیص ناهنجاری‌های موجود در مغز استخوان و تعیین علت تعداد کم یا زیاد سلول‌های خونی یا سلول‌‌های غیرطبیعی خونی کمک کند.

تعداد گلبول‌های قرمز بالاتر از محدوده مرجع نشان دهنده چیست؟

به شرایطی که در آن تعداد گلبول‌های قرمز خون بالاتر از محدوده طبیعی است اریتروسیتوز می‌گویند. این شرایط ممکن است به دلایل زیر در بدن فرد اتفاق بیافتد:

• سیگار کشیدن
• بیماری قلبی مادرزادی
• کمبود آب بدن
• تومورهای سلول کلیوی یا سرطان کلیه نیز می‌تواند منجر به تعداد زیاد RBC شود.
•  فیبروز ریوی
• پلی سیتمی ورا، یک بیماری مغز استخوان است که باعث تولید بیش از حد RBCs می‌شود و با جهش ژنتیکی همراه است.
• زمانی که در ارتفاعات قرار می‌گیرید به دلیل کاهش میزان اکسیژن هوا، تعداد گلبول‌های قرمز برای چند هفته افزایش می‌‌یابد.
• مصرف برخی دارو‌های خاص مانند جنتامایسین و متیلدوپا می‌توانند تعداد گلبول‌های قرمز شما را افزایش دهند. جنتامایسین یک آنتی بیوتیک است که برای درمان عفونت‌های باکتریایی در خون استفاده می‌شود. متیلدوپا اغلب برای درمان فشار خون بالا استفاده می‌شود. این دارو موجب انبساط رگ‌های خونی می‌شود تا خون راحت‌تر در بدن جریان یابد. حتما در مورد هر نوع دارویی که مصرف می‌کنید با پزشک خود مشورت کنید.
• تعداد زیاد RBC ممکن است نتیجه آپنه خواب، فیبروز ریوی و سایر شرایطی باشد که باعث کمبود اکسیژن در خون می‌شود.
• دارو‌های تقویت کننده عملکرد بدنی مانند تزریق پروتئین و استروئید‌های آنابولیک همچنین می‌توانند RBC را افزایش دهند.

معنی کاهش تعداد گلبول قرمز از محدوده طبیعی چیست؟

اگر تعداد RBC ‌ها کمتر از حد معمول باشد، ممکن است ناشی از:

• کم خونی
• نارسایی مغز استخوان
• کمبود اریتروپویتین که عامل اصلی کم خونی در بیماران مبتلا به بیماری مزمن کلیه است.
• همولیز یا تخریب RBC ناشی از تزریق و آسیب عروق خونی
• خونریزی داخلی یا خارجی
• سرطان خون
• سوء تغذیه
• مولتیپل میلوما، سرطان سلول‌‌های پلاسما در مغز استخوان
• کمبود‌های غذایی از جمله کمبود آهن، مس، فولات و ویتامین‌‌های B-6 و B-12
• بارداری
• اختلالات تیروئید

برخی از دارو‌ها همچنین می‌توانند تعداد RBC شما را کاهش دهند، از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• دارو‌های شیمی درمانی
• کلرامفنیکل که عفونت‌های باکتریایی را درمان می‌کند.
• کینیدین ​​که می‌تواند ضربان قلب نامنظم را درمان کند.
• هیدانتوئین که به طور سنتی برای درمان صرع و اسپاسم عضلات استفاده می‌شود.

کم خونی شرایطی است که در آن سلول ‌های قرمز خون سالم به اندازه کافی برای حمل اکسیژن در بدن وجود ندارد.

انواع کم خونی شامل موارد زیر است:

• کم خونی فقر آهن که اغلب به راحتی درمان می‌شود.
• کم خونی سلول داسی شکل که منجر به تولید گلبول‌های قرمز غیرطبیعی شده که عمل مناسب ندارند.
• کم خونی در اثر کمبود ویتامین که اغلب از کمبود ویتامین B-12 ناشی می‌شود.

انواع کم خونی نیاز به درمان دارد. افراد مبتلا به کم خونی معمولاً احساس خستگی و ضعف می‌کنند. آن‌‌ها همچنین ممکن است سردرد، سردی دست و پا، سرگیجه و ضربان قلب نامنظم را تجربه کنند.

بیوپسی مغز استخوان می‌تواند نشان دهد که چگونه سلول‌های مختلف خون شما در مغز استخوان شما ساخته می‌شود. آزمایش‌های تشخیصی مانند سونوگرافی یا الکتروکاردیوگرام می‌تواند به دنبال شرایطی باشد که بر کلیه‌ها یا قلب تأثیر بگذارد.

گلبول‌های قرمز و سرطان‌های خون

سرطان‌‌های خون می‌تواند بر تولید و عملکرد گلبول‌های قرمز تأثیر بگذارد. آن‌‌ها همچنین می‌توانند منجر به سطح غیرمعمول RBC شوند.

هر نوع سرطان خون تأثیر ویژه‌ای در تعداد RBC دارد. سه نوع اصلی سرطان خون عبارتند از:

• لوسمی که توانایی مغز استخوان را در تولید پلاکت‌ها و گلبول‌‌های قرمز مختل می‌کند.
• لنفوم که بر سلول‌های سفید سیستم ایمنی بدن تأثیر می‌گذارد.
• میلوما که از تولید طبیعی آنتی بادی جلوگیری می‌کند.

تغییر سبک زندگی

تغییرات سبک زندگی می‌تواند بر تعداد RBC شما تأثیر بگذارد. برخی از این تغییرات عبارتند از:

• حفظ یک رژیم غذایی سالم و جلوگیری از کمبود ویتامین
• داشتن ورزش منظم در برنامه روزانه موجب افزایش نیاز به اکسیژن و تولید بیشتر گلبول‌های قرمز می‌شود.
• اجتناب از مصرف آسپرین
• اجتناب از سیگار کشیدن

ممکن است شما با تغییر سبک زندگی به شکل زیر بتوانید RBC  خارج از میزان طبیعی خود را کاهش دهید:

• کاهش مقدار آهن و گوشت قرمز در ررژیم غذایی روزانه
• نوشیدن آب بیشتر
• اجتناب از مصرف مواد غذایی ادرارآور‌ها، مانند نوشیدنی‌های حاوی کافئین یا الکل
• تغییرات کلی در رژیم غذایی

با افزایش یا کاهش تعداد گلبول‌های قرمز، تغییرات رژیم غذایی می‌تواند در درمان خانگی این اختلالات نقش مهمی داشته باشد. ممکن است با تغییرات رژیم زیر بتوانید از کاهش بیش از حد نرمال RBC خود جلوگیری کنید:

• افزودن غذا‌های غنی از آهن (مانند گوشت، ماهی مرغ) و همچنین لوبیا، نخود فرنگی و سبزیجات برگ سبز (مانند اسفناج) به رژیم غذایی خود
• افزایش مس در رژیم غذایی خود با غذا‌هایی مانند صدف، مرغ و آجیل
• دریافت ویتامین B-12 بیشتر با غذا‌هایی مانند تخم مرغ، گوشت و غلات غنی شده

منابع: rochester، labtestsonline