جلوگیری از آلودگی در هنگام نمونه‌برداری با سمپلر، مهم‌ترین عاملی است که منجر به رسیدن به نتایج قابل اعتماد در پروژه‌های آزمایشگاهی می‌‌شود. این امر مستلزم شناسایی مکانیسم‌‌های آلودگی بالقوه است. با شناسایی این مکانیسم‌ها و عوامل آلوده کننده می‌‌توان از راهکارهایی برای اجتناب و جلوگیری از آن‌ها استفاده کرد.
در این مطلب به سه نوع آلودگی ناشی از عمل نمونه‌برداری با سمپلر می‌‌پردازیم:
• انتقال آلودگی سمپلر به نمونه
• انتقال آلودگی نمونه به سمپلر
• انتقال آلودگی نمونه به نمونه

کشف انواع آلودگی سمپلر

ذرات معلق در هوا یا گاز‌های معلق در مایعات و جامد‌ها در بسیاری از فعالیت‌های آزمایشگاهی مانند نمونه ‌برداری با سمپلر‌‌های جابجا کننده هوا تشکیل می‌‌شوند و این آئروسل‌‌ها منبع اصلی آلودگی در کار با سمپلر به شمار می‌‌آیند. در صورت استفاده از سرسمپلرهای بدون فیلتر، آئروسل‌های ایجاد شده وارد بدنه سمپلر می‌‌شوند و در نتيجه نمونه ‌‌برداری‌های بعدی با این سمپلرها را نیز آلوده مي‌كنند. با انجام نمونه ‌برداری دقیق و کار آهسته با سمپلرها می‌‌توان در به حداقل رساندن تشکیل آئروسل کمک کرد.

در این جا به بررسی انواع آلودگی‌های احتمالی در حین نمونه ‌برداری با سمپلرها می‌‌پردازیم:

انتقال آلودگی سمپلر به نمونه

این نوع آلودگی زمانی رخ می‌دهد که یک سمپلر یا سرسمپلر آلوده، نمونه را آلوده کند. سرسمپلر در چندین درجه کیفی ساخته شده توسط تولید کنندگان معتبر وسایل آزمایشگاهی در بازار موجود است. درجات مختلف کیفی آن‌ها را می‌‌‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
• بدون گواهی خلوص
• دارای کیفیت عاری از آلودگی به DNase، RNase و اندوتوکسین‌ها
• استریل شده و عاری از ترکیبات میکروبی
آلودگی‌‌هایی مانند DNase، RNase و اندوتوکسین‌‌ها با هر روش استریل کردن از بین نمی‌روند، بنابراین جلوگیری از آلودگی در طول تولید سرسمپلرها بسیار مهم است. عدم وجود هر کدام از این آلاینده‌‌ها به طور جداگانه مورد آزمایش قرار می‌گیرد. این آزمایش‌ها معمولاً توسط آزمایشگاه استاندارد انجام می‌شود.

استریل کردن محصولاتی مانند سرسمپلر پس از ساخت این اطمینان را به وجود می‌آورد که سرسمپلرها در صورت تحویل به مشتری هیچ¬گونه ارگانیسم میکروبی (باکتری‌‌ها، ویروس‌‌ها و غیره) را با خود حمل نمی‌کنند.
سرسمپلر‌ها همچنین می‌توانند منبع بالقوه‌ای از مواد قابل جدا شدن باشند. این ترکیبات شامل مقدار کمی ‌از مواد شیمیایی ناشی از مواد یا تجهیزات فرایندهای حین تولید هستند که می‌توانند نمونه‌‌ها را آلوده کنند. از جمله این ترکیبات قابل جدا شدن می‌توان به فلزات سنگین، تثبیت کننده‌‌های اشعه ماوراء بنفش، آنتی اکسیدان‌‌ها، رنگدانه‌‌ها، عوامل آزاد شده، بیوکسید‌ها و سورفاکتانت‌‌ها اشاره کرد. سرسمپلرهایی که با کیفیت بالا از پلی پروپیلن خالص 100 درصد توسط یک برند معتبر محصولات آزمایشگاهی ساخته می‌شوند، فاقد ترکیبات قابل جدا شدن هستند. در هنگام خرید سرسمپلرها باید به این نکته توجه کرد.
در کار‌های آزمایشگاهی روزانه، با پیروی از این دستورالعمل‌‌های ساده می‌توان از آلودگی سمپلر به نمونه جلوگیری کرد:
• سرسمپلری با کیفیت و متناسب با نوع کار آزمایشگاهی خود انتخاب کنید.
• از سرسمپلر فیلتردار (استریل شده) یا سرسمپلر جابجا کننده مثبت استفاده کنید. فیلتر‌ها مانع از رسیدن ذرات معلق در هوا به بدنه سمپلر شده و همچنین از آلودگی بالقوه نمونه‌‌های بعدی جلوگیری می‌کنند.
• همیشه در حین کار سرسمپلر خود را بعد از هر نمونه تغییر دهید.
• اتوکلاو سمپلرها یا اجزای سازنده و سرسمپلرها به طور منظم و همچنین استفاده از ضدعفونی کننده‌ها برای استریل کردن آن‌ها، ممکن است در آلودگی نمونه تاثیرگذار باشد.

انتقال آلودگی نمونه به سمپلر

این نوع آلودگی زمانی اتفاق می‌افتد که ذرات مایع یا ذرات معلق در هوا از داخل نمونه وارد بدنه سمپلر می‌شوند. برای به حداقل رساندن خطر آلودگی از نمونه به سمپلر، اقدامات احتیاطی زیر توصیه می‌شود:
• همیشه دکمه فشار سمپلر را به آرامی‌ ر‌ها کنید تا از تشکیل آئروسل و پاشیدن مایع به صورت کنترل نشده در نوک سمپلر جلوگیری شود.
• سمپلر را در حین نمونه ‌برداری در حالت عمودی نگه دارید و آن را در همین حالت برای تخلیه نمونه به ظرف دیگر جابجا کنید. این کار مانع از جاری شدن مایعات نمونه به داخل بدنه سمپلر می‌شود.
• برای جلوگیری از انتقال آئروسل از نمونه به بدنه سمپلر، از سرسمپلر فیلتردار یا سرسمپلر جابجایی مثبت استفاده کنید.

از طرف دیگر، می‌توان از فیلتر‌های جداگانه برای قرار دادن در مخروط‌‌های نوک سمپلر استفاده کرد.

انتقال آلودگی نمونه به نمونه

آلودگی نمونه به نمونه (یا حمل آلودگی بیش از حد) وقتی اتفاق می‌افتد که ذرات معلق هوا یا ذرات مایع از یک نمونه به نمونه بعدی در حین کار با سمپلر منتقل شوند. این نوع آلودگی ممکن است زمانی رخ دهد که به عنوان مثال، از یک سرسمپلر واحد (بدون تعویض) چندین بار استفاده ‌شود. برای جلوگیری از انتقال آلودگی نمونه به نمونه می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:
• برای جلوگیری از انتقال آئروسل از نمونه به داخل بدنه سمپلر و انتقال دوباره آن به نمونه بعدی، از سرسمپلر فیلتردار یا سرسمپلر جابجایی مثبت استفاده کنید. از طرف دیگر، از فیلتر‌های جداگانه برای قرار دادن در مخروط‌‌های نوک سمپلر نیز می‌توان استفاده کرد.
• همیشه سرسمپلر را بعد از وارد کردن در هر نمونه تغییر دهید.
• اگر به آلودگی سمپلر شک دارید، طبق دستورالعمل موجود در دفترچه سمپلر، سمپلر را اتوکلاو یا ضدعفونی کنید.

انواع اقدامات برای از بین بردن آلودگی در نمونه ‌برداری

• از بین بردن آلودگی: هر فعالیتی که باعث کاهش بار میکروبی برای جلوگیری از آلودگی شود، در گروه اقدامات آلودگی ‌زدایی قرار می‌گیرد. این اقدامات شامل روش‌‌هایی برای استریل سازی، ضد عفونی کردن میکروبی و گندزدایی است.
• استریل کردن: از بین رفتن تمام میکروارگانیسم‌های زنده، از جمله آندوسپور‌های باکتریایی را استریل کردن می‌گویند. برای استریل کردن می‌توان با استفاده از بخار، گرمایش، مواد شیمیایی یا با استفاده از پرتوهای با قدرت، تمام میکروارگانیسم‌های زنده را از بین برد.
• اتوکلاو: اتوکلاو (گرمای مرطوب) یک روش استریل کردن کارآمد برای آزمایشگاه‌‌ها است. بخار گرم، تحت فشار و در شرایط اشباع برای از بین بردن میکروارگانیسم‌‌ها و آلودگی سطوح و ابزارهای آزمایشگاهی مانند پلاستیک و ظروف آزمایشگاهی استفاده می‌شود. در روش اتوکلاو، زمان و دمای قرار گرفتن در دستگاه بسیار اهمیت دارد. علاوه بر این، بخار درون دستگاه باید برای اثربخشی در مواد و وسایلی که در دستگاه قرار می‌گیرند، نفوذ کند.

• گندزدایی کردن: از بین بردن تقریباً همه میکروارگانیسم‌‌های بیماری‌زا (به استثنای آندوسپور‌های باکتریایی) و کاهش آلودگی میکروبی به میزان قابل قبولی توسط ترکیبات و روش‌های گندزدایی کردن انجام می‌شود. ضدعفونی کردن یک روش عملی برای از بین بردن بار میکروبی سطوح مختلف است. نوع مواد گندزدایی کننده (به عنوان مثال الکل‌‌ها، ترکیبات فنولیک،‌‌ هالوژن‌‌ها) وغلظت و زمان قرار گرفتن در معرض این ترکیبات باید با توجه به نوع آلودگی مورد نظر انتخاب شوند.
• ضدعفونی کردن: استفاده از یک ماده شیمیایی ضد میکروبی در بافت زنده برای از بین بردن میکروارگانیسم‌‌ها را ضدعفونی کردن می‌گویند.

عوامل آلودگی در آزمایشگاه

• آنزیم DNase: آنزیم‌های قدرتمند (نوکلئاز‌ها) که با هیدرولیز کردن DNA و تجزیه آن به قطعات کوتاه، DNA را تخریب می‌کنند. حتی وجود مقادیر کمی‌ ازآنزیم DNases می‌تواند منجر به بازده کم یا عدم عملکرد در تکنیک‌‌های مربوط به DNA مانند PCR یا تخریب در طی خالص سازی DNA شوند. منابع آلودگی به این آنزیم شامل تماس انسان، بزاق، باکتری هستند.
• آنزیم RNase: آنزیم‌های قوی (نوکلئاز‌ها) که تجزیه RNA در قطعات کوتاه را کاتالیز می‌کنند، RNase نام دارند. این آنزیم‌ها بسیار پایدار هستند که حذف آن‌ها دشوار است. منابع آلودگی به آنزیم‌ها شامل چربی‌های پوست و مو، ترکیبات اشک و باکتری‌ها هستند.
• اندوتوکسین‌‌ها: اندوتوکسین‌ها ترکیباتی از جنس لیپوپلی ساکارید‌ها هستند که بخشی از غشای بیرونی باکتری‌های گرم منفی مانند ایکلای E. coli، سالمونلا Salmonella‌، شیگلا Shigella، سودوموناس Pseudomonas و هموفیلوس Haemophilus را تشکیل می‌دهند. اندوتوکسین‌ها، تب را در انسان ایجاد می‌کنند و رشد سلولی را در محیط‌های کشت مختل می‌کنند. هنگامی‌ که باکتری‌‌ها از بین می‌روند و دیواره سلولی آن‌ها نابود می‌شود، اندوتوکسین‌ها وارد محیط می‌شوند. اندوتوکسین‌‌ها در هر کجا که باکتری‌‌ها قادر به رشد باشند وجود دارند، یعنی در هوا، آب، خاک، پوست، مواد خام و هر محیط غیراستریلی امکان وجود اندوتوکسین هست.

منابع: labmanager